Szkoła Podstawowa im. św. Jana Kantego w Maruszynie Dolnej

       Maruszyna to wieś położona w południowej części Polski, na zachód od drogi Nowy Targ – Zakopane. Jest największą wioską na terenie Gminy Szaflary. Leży w Kotlinie Podhalańskiej na południowy zachód od Nowego Targu. Zabudowa jest wsią wierchową, toteż jest bardzo atrakcyjnym miejscem widokowym. Graniczy od wschodu z Szaflarami, od północnego wschodu z Zaskalem, od północy z Rogoźnikiem i Starem Bystrem, od zachodu z Czerwiennem, a od południa ze Skrzypnem, Bańską Niżną i Bańską Wyżną. Wieś leży na Podtatrzu i ma dwa duże wzniesienia, liczące ok. 775 metrów nad poziomem morza, a są to: Góra Żor i Góra u Stopków. Obszar Maruszyny ma 1538 ha powierzchni, co daje jej pierwsze miejsce w pod względem wielkości w Gminie Szaflary. Tylko ok.12% powierzchni stanowią lasy Wieś dzieli się na przysiółki, które przybrały nazwy przeważnie od pierwszych osadników. By nie burzyć wcześniej ustalonego porządku podczas podejmowania uchwały przez Radę Gminy w Szaflarach w sprawie nadania nazw ulic i osiedli po konsultacji z mieszkańcami Maruszyny pozostawiono nazwy przysiółków jako nazwy osiedli. Na podstawie Uchwały Nr XXXI/175/2005 Rady Gminy Szaflary z dnia 6 czerwca 2005 roku w sprawie nadania nazw ulicom i osiedlom we wsi Maruszyna wprowadzone zostały następujące ulice i osiedla: os. Byliny, os. Janiki, os. Stanki, os. Bukowa, os. Bałtyzory, ul. Jana Pawła II, ul. Św. Jana Kantego, ul. Za Żor, ul. Ludźmierska, ul. Pod Górą, ul. Gancarze, ul. Św. Stanisława Kostki, ul. Stopki, ul. Kosy, ul. Wspólna, os. Cisonie. Maruszyna ma dwie drogi główne, jedna prowadzi do Ludźmierza, czyli do drogi głównej Nowy Targ - Chyżne, druga do „zakopianki", łączącej Kraków z Zakopanem. Te drogi przecinają się w Maruszynie koło Kościoła, gdzie wykształciło się naturalne centrum wsi.

       Częściowo na obszarze Maruszyny występuje rezerwat i pomnik przyrody. Jest on częścią składową pienińskiego pasa skałkowego. Pieniński pas skałkowy zaczyna się w okolicy wsi Stare Bystre, biegnie wzdłuż granicy Maruszyny z Rogoźnikiem, gdzie wynurza się jako wielka ciekawostka - Rezerwat Skałka Rogoźnicka, zwany Rezerwatem Rogoża. Skałka Rogoźnicka to miejsce o największym w Polsce nagromadzeniu skamieniałych okazów górno jurajskiej fauny. „Wapienne kamieniołomy wapna krynoidowego, z którego w Rogoźniku wsi wypalano wapień, zamknięto w latach pięćdziesiątych , obejmując teren ochroną rezerwatową. Kamieniołomy składają się z dwóch części - zachodniej i wschodniej, pomiędzy którymi leży objęty ochroną rezerwatową szczyt skałki. Rozpadliny we wschodniej części skałki powstały w wyniku ruchów zboczowych. Charakterystyczne pokłady czerwonej skały w ścianach obu odkrywek to tzw. muszlowiec z Rogoży i Rogoźnika, znany od ubiegłego wieku w literaturze geologicznej. W skale liczne odcisku skorupy małży, amonitów, ramienionogów, które zlepiły się ze skałą na dnie zalewającego te tereny kiedyś morza"¹. Skałka Rogoźnicka jest uznana za rezerwat przyrody nieożywionej. Rezerwat od 1990 r. wpisany jest na listę Światowego Dziedzictwa Geologicznego.

       Według przekazów ustnych początek Maruszynie dała ludność uciekająca przed uciskiem pańszczyźnianym w XV wieku. Pierwszym osadnikiem był Marusarz, który przybył tu ze swoją rodziną. Wykarczował on las i wybudował zagrodę, a nigdzie nie opublikowane przekazy przodków mówią, że od jego nazwiska wieś nazwano Maruszyną. Natomiast według kroniki parafialnej, znajdującej się w Maruszynie, jednym z pierwszych jej osadników był Gubała. Jak wynika z dokumentów, w roku 1653 wójtem tejże wsi był Jan Gubała. Wójt i pisarz gminny Piotr Staszel w dziejach wsi Maruszyna stwierdza, że „nazwa Maruszyna może pochodzić z nazewnictwa wołoskiego, gdyż wiele nazw i obyczajów zostało przywiezionych przez grupy pasterskie, wędrujące ze stadami bydła i owiec z granicy rumuńskiej". Pierwsza wiadomość o Maruszynie pochodzi z dokumentu lustracji Starostwa Nowotarskiego z roku 1564, w którym napisano: "Pod górą Marusina osiadło trzech kmieci i dwóch wyrobników "Nowa Willa Marusina". Kmieć, był to osadnik, który otrzymał od starosty pozwolenie na wykarczowanie obszaru leśnego zwanego "łan kmiecy". Obszar tego łanu wynosił około 200 morgów ziemi. Fakt ten jest dowodem na to, że wioska została założona na prawie wołoskim, które pozwalało na karczowanie lasu i budowanie osad. Głównym zajęciem osadników Maruszyny, obok rolnictwa, było pasterstwo. Stąd spotykamy w Maruszynie "Wajdę", czyli bacę trudniącego się zawodowo wypasem owiec. Strojem pasterskim były "baje", inaczej "guńki". Było to okrycie podobne do dzisiejszej cuchy, wykonane z owczej wełny. Ludność pasterska Maruszyny w poszukiwaniu polan przesuwała się stopniowo dalej na południe, poprzez pasmo, które z czasem nazwano Gubałowskim, od nazwy Gubały, mieszkańca Maruszyny. „W ramach osadnictwa nadawane były serwituty leśne, uprawniające do poboru drzewa budowlanego i opałowego na terenach wyżej położonych. Maruszyna otrzymała 26 hektarów lasu w Tarasówce – Gmina Bukowina oraz 14 hektarów w Ciepłówce – Gmina Kościelisko"².

       O historii Maruszyny jest mało informacji w materiałach źródłowych. W Archiwum Państwowym w Zakopanem jest dokument z dnia 7 września 1616 roku potwierdzający własność polany Zakopane dla rodziny Pawła Rubzdela, syna Jana z Maruszyny. Możliwe, że Jan Rubzdel z Maruszyny to pierwszy zakopiański Gąsienica. „Pierwszym w Zakopanem osadnikiem-pionierem miał być nieznanego imienia Gąsienica, którego synowie, Jędrzej i Paweł, wybudowali młyn u zbiegu potoku Białego i Cichej Wody, Gąsienicowie musieli mieć już wtedy dość licznych sąsiadów, dla kogo bowiem mełliby mąkę w swym młynie. Ci pierwsi mieszkańcy Zakopanego - jak wykazała analiza dostępnych dokumentów - wywodzili się z wiosek położonych dalej na północ. Oto w 1630 r. cyrkiel (...) polany Żywczyńskiej, leżącej we wsi Zakopane otrzymał Jędrzej Jarząbek z Bańskiej, a nieco wcześniej, jeszcze przed r. 1615 Paweł Rubzdel z Maruszyny nabył polanę, którą zowią Zakopane. W wykazach lustracyjnych z r. 1624 Zakopane wymienione jest pod nazwą Nowa Osada, natomiast w takichże dokumentach ówczesny starosta nowotarski zatajając istnienie wsi chciał uniknąć płacenia dodatkowych podatków. Jedną z najstarszych części Zakopanego jest właśnie okolica zwana Nawsiem, gdzie stał młyn Gąsieniców.³

        Po pierwszym rozbiorze Polski obszar Maruszyny został włączony do zaboru austriackiego. Tereny Maruszyny były wówczas dobrami królewskimi, toteż zostały wystawione na sprzedaż, a zakupił je magnat węgierski Homulacz, któremu od momentu zakupu płacono podatki i wszelkie inne powinności. W 1848 roku nadano chłopom ziemię na własność i zniesiono pańszczyznę oraz inne powinności oddawane na rzecz dworu, a wprowadzono podatek gruntowy. Dodatkowo oddawano zboże na utrzymanie duchowieństwa. Maruszyna przez długie lata była gminą, a władzę we wsi pełniła Rada Gminna, czyli przysięgli, wybierani co 4 lata. Na czele władzy wykonawczej stał wójt.Na podstawie protokołów zbieranych i przechowywanych prywatnie są nazwiska osób pełniących funkcję wójta w Maruszynie: Jan Gubala, Zubek, Borowicz, Stanisław Bukowski, Skibiński, Strama, Gawron,Kusper, Stanisław Bartoszek i Piotr Staszel.

       Pod koniec XIX wieku znacznie wzrosła liczba mieszkańców, z braku terenów do osiedlania się następowało dzielenie gospodarstw, a to pogarszało warunki życia. Trudna sytuacja materialna wywołała pierwszą falę emigracji na Węgry, gdzie podejmowano się pracy na budowach. Wiele osób wyjeżdżało do zaboru pruskiego z zamiarem emigracji do Ameryki, gdyż Austria nie dawała zezwoleń na wyjazd. Na przełomie XIX i XX wieku wyjechało około 170 osób do Ameryki „za chlebem”, a także uciekając przed poborem do wojska, w którym służba trwała 6, a później 3 lata. Emigrację przerwała I wojna światowa, która spowodowała masowy pobór do wojska we wszystkich zaborach. Wielu z tej wojny nie powróciło, a wielu było inwalidami do końca życia. Po zakończeniu wojny na wsiach pozostał stary układ władzy: wójt i rada gminna. W czasie kryzysu gospodarczego sytuacja na wsi była bardzo trudna, małe gospodarstwa i brak możliwości zarobkowania nie pozwalały na utrzymanie rodziny. Kilka rodzin z Maruszyny wyjechało na tereny województwa lwowskiego w poszukiwaniu lepszej ziemi do uprawy. Nastąpiły również wyjazdy do Francji, Kanady, a także do Stanów Zjednoczonych.

       W latach trzydziestych XX wieku rozpoczęto w Maruszynie budowę kaplicy, celem skrócenia drogi na modlitwę. Kaplicę poświęcono 12 sierpnia 1934 roku. Miała ona być zaczątkiem budowy kościoła, ale wybuch II wojny światowej i okupacja hitlerowska oddaliły jego budowę. W czasie okupacji niemieckiej wielu mieszkańców Maruszyny ucierpiało, gdyż wywieziono na roboty do Niemiec około 20 osób, kilka osób zabrano do obozów koncentracyjnych. Gospodarzom Niemcy niejednokrotnie zabierali inwentarz. Po zakończeniu wojny wprowadzanie nowego ustroju w Polsce napotykało na opory, następowały aresztowania wielu działaczy. Mimo wielu przeszkód okres powojenny dla Maruszyny stał się okresem wytężonej pracy na rzecz rodziny i wsi. W okresie powojennym sołtysami wsi byli: Andrzej Rychtarczyk, Andrzej Mrożek, Franciszek Strama, Stanisław Strama i Stanisław Bartoszek. Aktualnie tę funkcję z wyboru pełni Jan Karkoszka.

       Zwierzchność Gminna w Maruszynie posiadała oznaczenie herbowe, aż do II wojny światowej. W 1990 roku podjęto próby odnalezienia właściwych dokumentów i pieczęci w celu ustalenia wzoru herbu wsi Maruszyna. Według wypowiedzi starszych mieszkańców wsi miałaby to być koniczynka lub róża. Większość głosów wypowiadała się jednak za różą, dlatego też wydawany przez Szkołę w Maruszynie Dolnej miesięcznik „Spod Zoru” zawierał w swej winiecie różę. Próby poszukiwania pieczęci, która powinna, zdaniem Maruszynian, znajdować się u Jana Bartoszka – Spyrki również się nie powiodły. W 2001 roku, za pośrednictwem Jana Antoła z Bańskiej Niżnej, udało się uzyskać odciski pieczęci pochodzącej z końca XVIII w. wraz z opisem z Archiwum Tatrzańskiego w Zakopanem. Zgodnie z posiadanymi dokumentami, herbem wsi Maruszyna są więc „trzy lilie o długich łodygach z liśćmi i kwiatami, wyrastające z ziemi”.

       Maruszyna jest wsią rozciągającą się na przestrzeni prostokąta o wymiarach 6km x 3km, toteż na terenie wioski ze względu na duże odległości od 1908 roku działają dwie szkoły podstawowe. Motorem aktywności mężczyzn z Maruszyny jest działająca już od ponad pół wieku straż pożarna. W latach pięćdziesiątych została utworzona filia parafii Szaflary, a 21 lutego 1984 roku, Metropolita Krakowski, ks. Kardynał Franciszek Macharski, wydał dekret o utworzeniu parafii Maruszyna, a ks. Jana Kaletę mianuje pierwszym proboszczem.. W 1962 r. doprowadzono do wsi elektryczność. Następnie przebudowano drogę i dostosowano do komunikacji autobusowej. Wybudowano remizę strażacką, którą oddano do użytku w 1974 roku. Dzisiaj w Maruszynie mieszka około 450 rodzin. Budynki są w większości nowe i nowocześnie wyposażone. Jest to piękna miejscowość ciągle się rozbudowująca. Reaktywowanie Gminy Szaflary od 1 lipca 1991 roku bardzo ożywiło jej rozwój, wpłynęło na realizację wielu inwestycji także w Maruszynie. Zmiana ustroju w Polsce po 1989 roku wpłynęło znacząco na sytuację na rynku pracy. Dorośli, a także młodzież przywiązuje coraz większą wagę do dalszego kształcenia się, gdyż najczęściej pracę uzyskują ci, którzy legitymują się co najmniej wykształceniem średnim z maturą. Na przełomie 1999 i 2000 roku większość budynków Maruszyny została wyposażona w sieć telefoniczną. W dolnej części Maruszyny w 1999 roku wybudowano oczyszczalnię ścieków.

       Do atrakcji turystycznych zaliczyć należy drogę, którą przemierzał Papież Jan Paweł II w czasie V pielgrzymki do Ojczyzny, od Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej w Zakopanem do Sanktuarium Matki Boskiej Gaździny Podhala w Ludźmierzu w dniu 7 czerwca 1997 roku. Przez cztery miejscowości Gminy Szaflary przebiega Trasa Papieska, wiodąca od Zakopiańskich Krzeptówek poprzez Gubałówkę, Ząb, Bańską Wyżną, Bańską Niżną, Szaflary, Maruszynę do Ludźmierza. Z inicjatywy Podhalańskiego Związku Gmin corocznie tą trasą odbywają się pielgrzymki piesze „Sursum corda”, a straże pożarne i szkoły w Gminie Szaflary gościnnie przyjmują pielgrzymów posiłkiem i napojami chłodzącymi. W 2000 roku droga została oznakowana jako Trasa Papieska przez Podhalański Związek Gmin. Mieszkańcy Maruszyny w roku milenijnym – 2000, postawili na skrzyżowaniu przy Kościele obelisk( w kształcie skalniaka z umieszczonym na batonowym fundamencie głazem) i ufundowali tablicę upamiętniającą przejazd i zatrzymanie się oraz pobłogosławienie wiernych przez Ojca św. Jana Pawła II. W 2006 roku nauczyciele i uczniowie oraz rodzice ze szkoły w Maruszynie Dolnej oraz liczni sponsorzy w ramach projektu „Maruszyna wczoraj ,dziś i jutro” odbudowali obelisk wg projektu wybranego przez nauczycieli. Na płycie granitowej zamontowano odlew z wizerunkiem Jana Pawła II ufundowany przez nauczycieli Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Dolnej, realizujących projekt finansowany przez Polsko Amerykańską Fundację ”Równać szanse”. Kasia Stopka (królowa Związku Podhalan w Chicago) ufundowała tablicę pamiątkową, która jest zamontowana na budynku szkoły w Maruszynie Górnej.

       Maruszyna słynie z dużej ilości przydrożnych kapliczek. Na Trasie Papieskiej znajduje się kaplica tzw. “Na Stramowym Brzyzku” pod wezwaniem “Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Bolesnej oraz Częstochowskiej”. Początek kultu Krzyża Świętego i Matki Bożej datuje się od 14.IX.1850 roku. Drugą kapliczką świadczącą o mieszkańcach Maruszyny jest kapliczka „Trzeciego upadku Pana Jezusa” koło szkoły w dolnej części Maruszyny. W kapliczce “Trzeciego Upadku Pana Jezusa” znajduje się obraz, który jest pamiątką koronacji cudownego obrazu Matki Boskiej Bolesnej w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie, dnia 20.IX. 1908 r.. Ten obraz od pięciu wieków słynie z cudów i łask bożych. Był znany kiedyś, jako obraz Matki Bożej Smutnej, gdyż przepiękne oblicze Najświętszej Panny wyraża głęboki smutek i boleść z powodu męki i śmierci syna – Jezusa Chrystusa, co wskazują czterej aniołowie, umieszczeni na obrazie, zapłakani, z narzędziami męki Jezusowej w rękach. W 1647 roku napisał Pruszcz w dziele pt. “Klejnoty”, że “... przy tym obrazie cuda Bóg wielkie czyni i ludzie łask doznawają, jako tabliczki na których cuda odmalowane świadczą”. W 1792 roku zanotował Wyszkiewicz: “Kapliczka Matki Boskiej Bolesnej od dawnych czasów cudami, łaskami i pociechami nie tylko w Krakowie, ale po całym Królestwie i poza jego granicami sławna. W pożarze w 1655 i 1850 roku, kiedy w kościele wszystko wygorzało, bo nawet marmurowe ołtarze od ognia spopielały, a w grobach paliły się trumny, obraz ten cudowny ocalał, na to by chorzy, smutni, nieszczęśliwi, za przyczyną Matki Bożej Bolesnej znajdowali pociechę, ukojenie, cudowny ratunek i pomoc”. Szczególną opieką otoczyła Matka Boża świątynię franciszkańską, w której znajduje się cudowny obraz. Po każdym pożarze kościół dźwigał się z gruzów jeszcze wspanialszy niż był poprzednio. Aby się Matce Bożej Bolesnej odwdzięczyć za dobrodziejstwa od wieków, przy jej cudownym obrazie świadczone, Ojcowie Franciszkanie wystarali się w Rzymie o koronację obrazu Koroną Watykańską. Uroczystość koronacji odbyła się 20.IX. 1908 roku w kościele Franciszkanów w Krakowie. W uroczystość Siedmiu Boleści Matki Bożej Złotą Koronę Watykańską na głowę Najświętszej Panny Bolesnej włożył Najprzewielebniejszy Krakowski Arcypasterz w otoczeniu dwudziestu arcybiskupów i biskupów oraz wiernych. Za ofiarodawców, opiekunów kościoła i kaplicy, w której znajduje się ten obraz, odprawiane są msze św. w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie. Powyższe informacje umieścił na kopii obrazu Matki Bożej Bolesnej Julian Kurkiewicz z klasztoru OO. Franciszkanów w Krakowie. Kapliczce „ Trzeciego upadku Pana Jezusa” w Maruszynie zostało udzielone błogosławieństwo apostolskie Papieża Jana Pawła II w dniu 7 czerwca 1997 roku, podczas V pielgrzymki do Polski, w trakcie przejazdu z Zakopanego przez Maruszynę do Sanktuarium Matki Bożej Gaździny Podhala w Ludźmierzu.

       Tygodnik Podhalański po rozmowie z zakopiańskim architektem napisał tak: „ Ulubionym miejscem Jana Karpiela Bułecki, zakopiańskiego architekta i znanego muzykanta, jest Maruszyna. Tutaj przyjeżdża oglądać panoramę Tatr, której nie zasłania chaotycznie zabudowane Podhale. Tak mówi o Maruszynie Jan Karpiel Bułecka: „Takim pięknym miejscem, jeszcze mało rozpropagowanym i na szczęście mało zabudowanym, jest Maruszyna. W bezpośrednim sąsiedztwie Tatr już nie ma takich miejscowości, skąd można oglądać tak piękną panoramę gór. Niegdyś wiódł tędy szlak pasterski i osadniczy. To właśnie w Maruszynie swoje korzenie ma większość zakopiańskich rodów. Stąd wywodzi się pierwszy Gąsienica, niejaki Piotr Kallus, przezwany tylko Gąsienicą. Maruszyna jest takim miejscem, skąd doskonale widać Tatry, a z drugiej strony odsłania się widok na Babią Górę. Tutaj można rozkoszować się pięknymi widokami, a góralską pieśń „Na wiyrch Marusyny...” można zrozumieć dopiero wtedy, kiedy się tu wyjedzie albo zaobserwuje Maruszynę od Nowego Targu. Widać wtedy, że położona jest na samym wierchu. Trzeba tylko trafić na dobrą pogodę, żeby odsłoniła się cała panorama Tatr. Wioska położona jest idealnie naprzeciwko Giewontu. Można go oglądać tak, jak z niektórych miejsc w Zakopanem”.⁴ Z Maruszyny widoczna jest przepiękna panorama Tatr. Kotliny Orawsko – Nowotarskiej i okalających ją wzniesień pasma Gorców, Pienin i Babiej Góry.

       Na koniec 2005 roku liczba mieszkańców Maruszyny wyniosła 1803 osoby. Liczba mieszkańców okresowo się zmienia z powodu emigracji do Stanów Zjednoczonych Ameryki, Kanady Szwecji, Irlandii, Anglii i do Europy Zachodniej. Maruszynianie zawsze byli zaradni, toteż prawie zawsze znajdują pracę, która pozwala im godziwie żyć. Mimo stale polepszających się warunków życia w Polsce w ostatniej dekadzie XX wieku Maruszyna wyludniła się znacząco. Najczęstszymi przyczynami emigracji jest łączenie rodzin oraz poszukiwanie pracy. Spada również liczba urodzeń i Maruszyna z roku na rok coraz bardziej się starzeje. Opuszczone domy są wynajmowane dla przybyszów spoza Maruszyny, aby uchronić te domy od zniszczenia, a także podobnie jak w USA dla pozyskania środków za wynajem.

 
 Zofia Strama

(artykuł zostanie uaktualniony)

¹ www.nowotarski.pl
² J.Skibiński, Pamiętnik 15 –lecia Koła nr 35 Maruszyna, „Historia Maruszyny", Chicago 1992.
³ http://www.zakopane.pl/
⁴ www.tygodnikpodhalanski.pl/modules. php?name=Content&pa=showpage&pid=127 - 13k